Meer dan tien eeuwen kerkgeschiedenis vertegenwoordigt de Maartenskerk in Etten.
Al in 1000 stond in het dorpshart van Etten een kerkje, gewijd aan de heilig Martinus van Tours, één van de meest populaire heiligen in de Middeleeuwen. En archeologisch onderzoek wijst op het bestaan van een kerkje dat er voor die tijd al gestaan moet hebben. Aan de kerk van 1000 is in de twaalfde eeuw een romaanse vierkante toren van tufsteen gebouwd. In eerste instantie bestond deze toren uit drie geledingen met als bovenste geleding de klokkengeleding.
Rond 1440 gaf Willem II van der Leck, Heer van den Bergh, opdracht om het huidige gotische schip te bouwen. Het schip was, zoals dat gebruikelijk was in de gotiek, hoger dan het oude, waarschijnlijk romaanse, dus ook de toren kreeg er een geleding, van baksteen, bij. Tot op de dag van vandaag heeft de toren daarom twee klokkengeledingen. Over het recht om een priester, of later dominee, in deze kerk te benoemen is eeuwenlang strijd gevoerd tussen de heren van Wisch en Bergh.
Eind 16e eeuw ging na plundering door beeldenstormers de kerk van katholieke in protestantse handen over. Het heeft tientallen jaren geduurd voor de schade door deze plunderingen weer hersteld was. Eén van de oudst bekende predikanten van de kerk was Ioachimo Grapenitz.
In 1787 werd er een afscheiding in de kerk gemaakt, om onderwijs aan kinderen te kunnen geven. Toen in de jaren ’50 van de vorige eeuw de kerk werd gerestaureerd, werden de afscheidingsmuren weer verwijderd en kreeg de kerk zijn oorspronkelijke grootte weer terug. In 1841 woedde er een grote brand in de kerk. In de Nederlandsche Staatscourant van 26 april 1841 staat daarover: “Heden had hier een droevig ongeluk plaats. Ten ruim half drie ure na den middag ontstond er in het huis van eenen stroodekker brand, die zich, met onbegrijpelijke snelheid, door nog al sterken noord-oosten wind gedreven, aan nabij staande huizen mededeelde. Binnen weinige minuten stonden vijf huizen in de vlammen, en nam de brand dermate de overhand, dat binnen een uur tijds acht huizen en het oostelijk gedeelte der kerk van de Hervormden waren aangetast. Zeven huizen en eene bierbrouwerij zijn in de asch gelegd, een huis grootelijks beschadigd, gelijk ook het geval is met de kerk, wier dak aanmerkelijk heeft geleden; de gebouwen zijn allen voor brandschade verzekerd geweest, edoch met de meubelen is zulks niet het geval.» De ingezetenen van Etten zijn grootelijks dank schuldig aan de directie en manschap van de uit het naburige Terborg en Zilvolde ter hulp toegesnelde brandspuiten; want zonder de spoedige, krachtige en doelmatig aangebragte hulp dezer spuiten, had men de kerk en de toren niet kunnen behouden; en ware de brand tot in den toren gekomen, zoo zouden ontwijfelbaar zeker de twee nabijstaande huizen en daarna een derde met de Roomsche kerk en pastorie, mede eene prooi der vlammen geworden zijn.” Na de brand werd het ingestorte dak van de kerk in snel tempo weer gerepareerd.
Tijdens de bevrijding van de Achterhoek werd er rond de kerk van Etten zwaar gevochten en ook hierbij werd de kerk zwaar beschadigd. Het dak werd enkele malen getroffen door granaatvuur en enkele gewelven stortten daarbij in. In de jaren ’50 is de kerk weer geheel gerestaureerd, waarbij dus de afscheidingsmuren van het schooltje werden verwijderd en een consistoriekamer werd aangebouwd van stenen van de zwaar beschadigde Eusebiuskerk in Arnhem. De kruisribgewelven, die op kraagstenen rusten die deels uit de 11e eeuw stammen, werden ook weer in oude luister hersteld.
Het kerkgebouw is sinds 1996 eigendom van de Stichting Oude Gelderse Kerken en is in gebruik bij de protestantse gemeente Etten-Terborg-Ulft die er de zondagse erediensten viert. Verder is het kerkgebouw veelvuldig in gebruik voor exposities en concerten.
Locatie:
Maartenskerk
Oude Kerkstraat 2
7075 AB Etten (Gld)
