Sinds de 19e eeuw kende Aalten een groeiende Joodse gemeenschap. Deze groeide in de jaren ’30 van de 20e eeuw nog sneller, in verband met de Joodse vluchtelingen vanuit nazi-Duitsland dat in Aalten onderdak vond.
Al sinds de 17e eeuw is er sprake van Joodse inwoners in Aalten. De uit Spanje en Portugal gevluchte joodse gezinnen leefden in de afgelegen straten aan de buitenzijde van het dorp. Tot de Franse tijd waren het ongeveer vier gezinnen. Voor het midden van de 19e eeuw vonden de sabbatsvieringen in een woonhuis in Bredevoort plaats. In 1857 werd aan de Stationsstraat een kleine eenvoudige synagoge gebouwd, waar vanaf dat moment de vieringen plaats vonden. Geen architectonisch hoogstandje, maar wel functioneel voor de nog altijd niet rijke Joodse gemeenschap.
De Aaltense Joodse gemeente was een actieve gemeente met ongeveer 80 leden, die met de synagoge een levendig gemeenschapsleven had. Dat bleef zo tot de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De Aaltense Joden, die niet tijdig een onderduikadres hadden kunnen vinden, bijna de helft van alle in Aalten woonachtige Joden, werd via Westerbork afgevoerd naar de concentratiekampen in Duitsland en Polen. Niemand van hen keerde ooit terug. Ruim de helft van het aantal Aaltense Joden overleefde de oorlog wel, omdat zij konden onderduiken. In Aalten werden gedurende de oorlog 2500 Joodse onderduikers op een totaal van 13.000 inwoners ondergebracht. De gereformeerde gemeente in Aalten hield regelmatig geheime collectes om de onderduikers van de noodzakelijke levensbehoeften te voorzien.
De synagoge werd leeggeroofd en uitgebroken. Eveneens werd tot twee maal toe geprobeerd om de synagoge in brand te steken. De wetsrollen waren tijdig in veiligheid gebracht. De synagoge werd gedurende de rest van de oorlog gebruikt voor de opslag van munitie.
Na de oorlog kocht de Joodse gemeenschap de synagoge terug van de gemeente Aalten en de thorarollen werden weer teruggeplaatst. De synagoge werd weer bruikbaar voor de vieringen gemaakt, maar door emigratie naar vooral Israël en de Verenigde Staten kromp het aantal Joden in Aalten en raakte de sjoel in licht verval.
In 1984 werd het gebouw verkocht aan de Stichting Vrienden van de Aaltense Synagoge, die de verplichting op zich nam om het gebouw te restaureren en te onderhouden. Met een plechtige Chanoekaviering werd op 29 december 1986 de synagoge weer in gebruik gesteld en nog jaarlijks wordt er een Chanoekaviering gehouden. Incidenteel vinden er ook nog sabbatvieringen plaats, mits er minimaal tien Joodse mannen aanwezig zijn . Naast vieringen worden er regelmatig exposities in de synagoge gehouden. Ook wordt jaarlijks op 27 januari de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz in de synagoge herdacht.
Op de westelijke zijgevel is een natuurstenen plaquette aangebracht, waarin alle namen van de in de Tweede Wereldoorlog gedeporteerden en in vernietigingskampen omgebrachte Aaltense Joden zijn gegraveerd. In de hal is een tweede plaquette met dezelfde namen aangebracht. Boven de toegangsdeur is een Hebreeuwse tekst aangebracht: “Dit is de poort van de Eeuwige. Rechtvaardigen zullen binnentreden”. Psalm 118:20. In de synagoge zijn alle attributen, die noodzakelijk zijn voor de Joodse vieringen, aanwezig.
In de zomermaanden is de synagoge regelmatig te bezichtigen. Voor actuele informatie omtrent de openingstijden, kijkt u op de website van de synagoge.
Locatie:
Synagoge Aalten
Stationsstaat 7
7122 AR Aalten.
