Aan het Rademakersbroek bij Varsseveld, een zijweg van de N318 Varsseveld – Aalten, ligt midden in het veld, een opmerkelijk monument ter nagedachtenis van 46 gefusilleerde mannen uit gevangenis de Kruisberg in Doetinchem.
Wat vooraf ging.
Midden 1944 vormde zich in het buitengebied van Aalten in boerderij De Bark een zogenaamde knokploeg (KP). Deze KP was aangesloten bij de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers en de Landelijke Knok Ploegen. Ze KP verzorgde onderdak voor joodse en politieke onderduikers en nam deel aan het gewapende verzet tegen de bezetter. In de boerderij zaten ook verschillende mannen die de Arbeitsensatz ontweken, ondergedoken. Op 25 februari 1945 bracht een groep van drie Duitse Fallschirmjäger (parachutisten) een bezoek aan het voorhuis van De Bark, waar zij mogelijk verboden voorwerpen aantroffen. Bij het verlaten van het voorhuis, werden zij opgewacht door “Lange Henk”, die met een stengun gewapend was. De soldaten werden ontwapend en gevangen gezet, evenals een vierde soldaat, die hen in een legertruck opwachtte.
Ondertussen beraadde de verzetsgroep zich over het lot van de gevangenen. Een poging om hen te laten deserteren, mislukte. Inderhaast werd een krijgsraad geïmproviseerd die de soldaten ter dood veroordeelden. Maar hoe? Fusilleren en vervolgens begraven was te omslachtig en gevaarlijk. Besloten werd, om de vier op te hangen. Aldus geschiedde. De vier lichamen werden vervolgens in een auto geplaatst en naar een bomkrater bij Varsseveld gereden en daar tegen een boom geplaatst. De auto was voorzien van twee explosieve ladingen. De explosieven werden ontstoken, maar slechts één daarvan kwam tot ontbranding.
Dezelfde avond nog, vond een Duitse patrouille de uitgebrande auto met daarin twee totaal onherkenbare lijken en twee lijken die door de druk van de explosie uit de auto waren geslingerd. Deze twee lijken hadden nog touwen om hun benen en sporen van ophanging rond hun hals. De represaille van de bezetter was genadeloos.
De 46 Todeskandidaten.
In de Doetinchemse strafgevangenis De Kruisberg zaten in de oorlog diverse verzetsmensen gevangen om uiteenlopende “terreurdaden”. Op de vroege ochtend van 2 maart 1945, rond 4 uur, werden 46 mannen geselecteerd en naar een grote klaarstaande vrachtwagen gedreven, die werd gesloten door bewakers. De mannen waren tussen de 18 en 65 jaar en waren gedurende de laatste oorlogsmaanden gevangen genomen. Ze zouden de naderende bevrijding (op 30 maart werd o.a. Varsseveld bevrijd) echter niet meer mee mogen maken. Onder hen waren verschillende kopstukken uit het Gelderse en Overijsselse verzet. De vrachtwagen verliet Doetinchem en reed, begeleid door een colonne van SS, SD en Fallschirmjäger via de Slangenburg, Westendorp en Varsseveld naar het Rademakersbroek. Vlak bij de spoorwegovergang, bij boerderij De Tol van de familie Kraaijenbrink, werd om 8 uur de colonne tot stilstand gebracht. De laatste auto van de colonne wordt bemand door soldaten van dezelfde divisie als de vier omgebrachte soldaten. Zij vormden het executiepeloton.
De familie Kraaijenbrink met 8 kinderen en een paar onderduikers zou na het melken van de koeien, net gaan ontbijten, toen zij een colonne voertuigen naast hun boerderij hoorde stoppen. De familie krijgt het bevel om binnen te blijven en schuilt in de kelder. Vader Evert Jan ziet door het kelderraam wat er gebeurt en zal daar later een nauwkeurige beschrijving van maken. De 46 mannen worden gedwongen om achter uit de vrachtwagen ree springen. Een oudere man durft dat niet en wordt met een geweerkolf geslagen en valt voorover op zijn knieën op de grond. De voertuigen staan, met het gevaar van geallieerde beschietingen vanuit de lucht, vlak tegen de boerderij. Boer Bernhard Houwer, die vlak bij het spoor woont, wordt gedwongen om ervoor te zorgen dat niemand de spoorwegovergang zou passeren. Duitse militairen zetten de toegang van het Rademakersbroek vanaf de Aaltenseweg af. Houwer staat op 100 meter afstand en denkt dat er slechts oefeningen plaatsvinden. Dan worden de 46 mannen het net ingezaaide tarweveld opgedreven. In drie halve cirkels worden ze opgesteld, met de ruggen naar De Tol. In het Duits wordt het doodvonnis opgelezen. Daarna wordt het vertaald in het Nederlands. Enkele mannen vragen nog, of ze een afscheidsbrief mogen schrijven. Dat wordt niet toegestaan. Dan klinkt het eerste salvo uit de karabijnen. De oostelijke rij mannen valt neer. Vervolgens het tweede salvo, waarmee de tweede groep valt. Als alle mannen op de grond liggen lopen een Nederlandse en Duitse SS’er langs de slachtoffers en vuren, waar nodig is, nog genadeschoten.
Na de fusillade.
Na de executie gaat een deel van de SS’ers ontbijten op De Tol. Dochter Aaltje wordt gedwongen om pap te maken. Een aantal van hen maakt wrede grappen over hetgeen net gebeurd is. Later op de ochtend, rond half elf, moeten vier boeren uit de omgeving de 46 lichamen op hun platte wagens laden en deze vervoeren naar begraafplaats Rentinkkamp in Varsseveld, waar zij in een massagraf worden begraven. Een NSB’er loopt vooraan in de stoet platte wagens, die naar de begraafplaats gaat. Op het tarweveld aan het Rademakersbroek worden mannen gedwongen om brillen, petten, sjaals e.d. te verzamelen en begraven. Later graaft Evert Jan Kraaijenbrink op verzoek van de nabestaanden deze persoonlijke spullen weer op.
Precies vier weken later, op 30 maart, werden Varsseveld en omgeving bevrijd. De lichamen wordt opgegraven en geïdentificeerd. De meesten van hen worden in hun woonplaats herbegraven. Een aantal van hen vindt zijn laatste rustplaats op het ereveld in Loenen.
In juli wordt de tarwe aan het Rademakersbroek geoogst. De halmen op de plaats van de fusillade zijn hoger dan de rest en donkergroen. Kraaijenbrink oogst deze allen apart, want “geen mens of dier zal hier van eten.” Na het dorsen van deze halmen worden de tarwekorrels apart bewaard en later in een glazen stolp bijgezet in het in 1949 onthulde monument.
Boven deze stolp is in een steen een tekst uitgebeiteld: “Warm bloed doordrenkt’ onze velden. En rijker rijpte hier het graan. O, mocht uit het offer dier helden zulk een oogst van vrijheid ontstaan.”
Locatie:
Monument Rademakersbroek
Rademakersbroek 1
7051 GC Varsseveld
de46vanhetrademakersbroek.nl
