In de uiterste zuidwestelijke hoek van Oude IJsselstreek ligt het dorp Netterden. Een dorp met een veelbewogen geschiedenis.
Rond 400 vestigden zich in het gebied tussen Emmerich, ‘s-Heerenberg en Gendringen de Hettuariërs. De Engelse missionaris Willibrord bezocht in 697 Emmerich en liet er een kerk bouwen. Vanuit deze kerk werd het gebied tot het christendom bekeerd. Onder het bewind van keizer Karel de Grote werd het gebied verheven tot Hettergouw. Het noodelijk deel daarvan, waaronder Netterden en Emmerich kwamen onder het bisdom Utrecht te vallen. Later werd het gebied de Hetter genoemd, een verbastering van Hattuaria, het land waar de Hettuariërs leefden. In 1130 was er voor het eerst sprake van de naam Etterden dat later verbasterde tot Netterden.
Rond 1200 werd het eerste kerkje in Netterden gebouwd en gewijd aan de heilige Walburgis, een nicht van de heilige Bonifatius, die een belangrijke rol speelde bij de kerstening van Nederland. Het was een tufstenen hallenkerkje met een lage toren, gebouwd in de romaanse bouwstijl; dikke muren met kleine vensters met rondbogen. Alleen in de zuidelijke muur zaten enkele vensters. De noordgevel was geheel blind. De kerk was dan nog een kerspelkerk, dat wil zeggen een kerk zonder eigen pastoor. De pastoor werd iedere zondag door dorpelingen van elders gehaald. Rond 1500 werd Netterden een zelfstandige parochie. Door de toename van het aantal parochianen werd de kerk uitgebreid. Er kwam een noordelijke zijbeuk, die uitgevoerd werd in de gotische bouwstijl, dus met grote spitsboogvensters. Ook de zuidgevel werd uitgevoerd met spitsboogvensters. De toren bleef vooralsnog romaans.
Tijdens de reformatie weigerde de Netterdense pastoor over te stappen naar het calvinistische geloof, net als zijn parochianen. Uiteindelijk kregen de Gedeputeerde Staten van het Graafschap Zutphen, waaronder het dorp bestuurlijk viel, vanuit Den Haag de opdracht alle katholieke kerken te onteigenen. Ook de Walburgiskerk werd hiermee onteigend en een hervormde kerk. De Netterdense katholieken gingen, tegen het verbod in, ter kerke in het naburige Emmerich.
De kerk bleef hervormd tot in de Franse tijd. De Franse koning Lodewijk Napoleon had Netterden op dat moment al uitgeroepen tot zelfstandige gemeente (drostambt) die het dorp Netterden en de omliggende buurtschappen Wals, Wieken en Milt, het dorp Megchelen en de, tegenwoordig Duitse, buurtschappen Klein Netterden, Borghees, Leegmeer en Speelberg. Na de Franse tijd werd deze zelfstandige gemeente opgeheven en werden Wals, Wieken, Milt en Megchelen bij de gemeente Gendringen ingedeeld, Klein Netterden, Borghees, Leegmeer en Speelberg bij de Duitse gemeente Emmerich en het dorp Netterden zelf bij de gemeente Bergh. En de Walburgiskerk viel weer terug in protestantse handen. Dit heeft echter niet lang geduurd. De Netterdense katholieke bevolking eiste de kerk terug, wat uiteindelijk gelukt is. Door een geschil over een verbindingsweg tussen de inwoners van Netterden en het gemeentebestuur van Bergh, werd het dorp in 1863 definitief ingedeeld bij de gemeente Gendringen.
Het kerkgebouw verkeerde in slechte toestand. De protestanten hadden geen geld gehad om het oude gebouw te kunnen onderhouden. Vooral het houtwerk was zeer slecht. Rond 1840 besloot de Netterdense pastoor in het geheim dat de kerk te klein was en afgebroken moest worden om te worden vervangen door een nieuwe, grotere kerk. De beroemde Roermondse architect Pierre Cuypers, vooral bekend van het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam, kreeg de opdracht een geheel nieuwe kerk te bouwen. De Netterdenaren schreven een brief naar de bisschop, waarin ze duidelijk maakten het oneens te zijn met de pastoor. Hun kerk mocht niet afgebroken worden. Uiteindelijk werd er een compromis gesloten en werd besloten om Pierre Cuypers te raadplegen. De pastoor stemde in met dit compromis, omdat Cuypers erom bekend stond, dat hij oor nieuwbouw zou kiezen. Maar ook de inwoners wisten van deze voorkeur en schreven een brief naar Cuypers met het verzoek de kerk te vergroten en te restaureren, maar niet af te breken. Na een inspectie naar de bouwkundige staat, besloot Cuypers dat de kerk heel goed gerestaureerd en vergroot kon worden. Hij maakte een ontwerp waarin de kerk werd veranderd in een pseudo-basiliek met twee zijbeuken in de neogotische stijl. Ook de toren werd in dezelfde stijl veranderd. De kerk werd verbouwd, zoals we deze nu kennen en in 1876 weer in gebruik genomen.
In de Tweede Wereldoorlog werd de kerk door geallieerde granaten zwaar beschadigd. Na de oorlog werd de restauratie snel ter hand genomen. Ook in de 21e eeuw is de kerk nog een keer gerestaureerd. Na deze restauratie kreeg de kerk van de gemeente Oude IJsselstreek, waaronder Netterden sinds 2005 valt, de Monumentenprijs. Door Netterdenaren wordt het de mooiste kerk van Nederland genoemd. Of dat waar is, laten we hier maar in het midden, maar het is zeker een mooie kerk, die het bezoeken meer dan waard is. En dat kan van 1 april t/m 30 september iedere dag van 10.00 tot 16.00 uur en buiten het seizoen op vrijdag t/m zondag van 10.00 tot 15.00 uur.
Locatie:
Sint Walburgiskerk
Walburgisplein 1
7077 AE Netterden